సింధు నీటి ప్రవాహం ఎంత? నదీజలాలను పూర్తిగా ఆపగలమా? ఎప్పటికి సాధ్యం?

పహల్గామ్ ఉగ్రదాడి తర్వాత సింధు నదీజలాల ఒప్పందాన్ని భారతదేశం సస్పెండ్ చేయడం భారత్-పాక్ సంబంధాలను కొత్త మలుపు తిప్పింది. ఒక్క చుక్క నీరు కూడా పాకిస్తాన్‌కు వదిలేది లేదంటూ నేతలు ప్రకటనలు చేస్తున్నారు. ఎక్కడో చైనా ఆధీనంలో ఉన్న టిబెట్‌లో పుట్టే సింధు నది నీటిని పాకిస్తాన్ వెళ్లకుండా పూర్తిగా ఆపడం సాధ్యమేనా? ఆ నది లేదా దాని ఉపనదులపై ఉన్న ప్రాజెక్టుల సామర్థ్యం ఎంత? నీటి ప్రవాహం ఎంత? జలాశయాల సామర్థ్యాన్ని మించి నీరు నదిలోకి వచ్చినప్పుడు దిగువన ఉన్న పాకిస్తాన్ వైపు కాకుండా ఎడారి రాష్ట్రం రాజస్థాన్ వైపు తరలించడం కుదురుతుందా? ఇలాంటి ఎన్నో ప్రశ్నలు భారతీయుల మదిలో తలెత్తుతున్నాయి.

ఒప్పందం రద్దు నేపథ్యం

జమ్మూ-కాశ్మీర్‌లోని పహల్గామ్‌లో ఏప్రిల్ 22న జరిగిన భీకర ఉగ్రదాడి తర్వాత, భారత ప్రభుత్వం 1960లో ఏర్పడిన సింధు నదీజలాల ఒప్పందం (ఇండస్ వాటర్స్ ట్రీటీ -IWT)ను సస్పెండ్ చేస్తూ సంచలన నిర్ణయం తీసుకుంది. 26 మంది అమాయకుల ప్రాణాలు బలి తీసుకున్న ఈ దుశ్చర్య వెనుక పాకిస్థాన్ ఉగ్రవాదులే ఉన్నారని చెప్పేందుకు అనేక ఆధారాలున్నాయి. భారత్ తీసుకున్న ఈ చర్య పాకిస్థాన్‌పై ఒత్తిడి తెచ్చే వ్యూహంగా అంతర్జాతీయ సమాజం భావిస్తోంది. అయితే ఈ నిర్ణయం వెనుక ఉన్న కారణాలు, దాని ప్రభావాలు, భారత్ పాకిస్థాన్ నీటి సరఫరాను పూర్తిగా నిలిపివేయడానికి ఎంత సమయం పట్టవచ్చనే అంశాలు చర్చనీయాంశంగా మారాయి.

ఇండస్ వాటర్స్ ట్రీటీ అంటే ఏమిటి?

1960లో వరల్డ్ బ్యాంక్ మధ్యవర్తిత్వంతో భారత్ – పాకిస్థాన్ మధ్య ఒప్పందం కుదిరింది. దీనినే ఇండస్ వాటర్స్ ట్రీటీ అంటారు. ఈ ఒప్పందం ప్రకారం ఇండస్ (సింధు) నదీ వ్యవస్థలోని 6 నదుల నీటిని రెండు దేశాల మధ్య పంచుకోవాలి.

– తూర్పు నదులు (రావి, బియాస్, సట్లెజ్): ఈ నదులపై భారత్‌కు పూర్తి నియంత్రణ ఉంది. ఇవి సుమారు 33 మిలియన్ ఎకర్-ఫీట్ (MAF) నీటిని అందిస్తాయి. భారత్ ఈ నీటిని పంజాబ్, హరియాణాతో పాటు రాజస్థాన్‌లో సాగు అవసరాలకు, జలవిద్యుత్ ఉత్పత్తికి ఉపయోగిస్తోంది. 2019 నివేదిక ప్రకారం భారత్ తన వాటా నీటిని 95% వినియోగించుకుంది.

పశ్చిమ నదులు (సింధు, జీలం, చీనాబ్): ఈ నదులపై పాకిస్థాన్‌కు నియంత్రణ ఉంది, ఇవి సుమారు 135 MAF నీటిని అందిస్తాయి. ఇది సింధు నది వ్యవస్థ మొత్తం నీటిలో 80%. భారత్ ఈ నదుల నీటిని పరిమితంగా, విద్యుత్ ఉత్పత్తి, నావిగేషన్, చేపల సాగు వంటి అంశాల కోసం మాత్రమే ఉపయోగించవచ్చు. కానీ నీటి ప్రవాహాన్ని నిలిపివేయడం, నిల్వ చేయడం ఒప్పందం ప్రకారం కుదరదు.

ఈ ఒప్పందం 1965, 1971, 1999లో జరిగిన యుద్ధాలు మరియు ఇతర ఉద్రిక్త సమయాల్లో కూడా కొనసాగింది. దీనిని ప్రపంచంలోనే అత్యంత ఉదారమైన నీటి పంపిణీ ఒప్పందంగా వ్యూహాత్మక నిపుణుడు బ్రహ్మ చెల్లానీ వర్ణించారు. అయితే ఈ ఒప్పందం భారత్‌కు అనుకూలంగా లేదని, దీని వల్ల ఎటువంటి ప్రయోజనం లేదని ఆయన తెలిపారు. 65 ఏళ్లుగా ఈ ఒప్పందం భారత్‌పై భారంగా మారిందని అన్నారు.

ఇండస్ ట్రీటీ సస్పెన్షన్: భారత్ నిర్ణయం

పహల్గామ్ దాడి తర్వాత ప్రధాని నరేంద్ర మోదీ నేతృత్వంలోని కేబినెట్ కమిటీ ఆన్ సెక్యూరిటీ (CCS) సమావేశం జరిగింది. ఈ సమావేశంలో పాకిస్థాన్ సరిహద్దు ఉగ్రవాదాన్ని విడనాడే వరకు ఇండస్ వాటర్స్ ట్రీటీని “అబెయన్స్‌”లో ఉంచాలని నిర్ణయించారు. ఏప్రిల్ 24న, జలశక్తి మంత్రిత్వ శాఖ కార్యదర్శి దేబశ్రీ ముఖర్జీ పాకిస్థాన్‌కు ఈ నిర్ణయాన్ని లేఖ ద్వారా తెలియజేశారు. ఈ లేఖలో పాకిస్థాన్ ఎన్నో ఏళ్లుగా సరిహద్దు ఉగ్రవాదాన్ని ప్రోత్సహిస్తోందని, దీని వల్ల భారత్‌లోని జమ్మూ-కాశ్మీర్‌లో భద్రతా సమస్యలు తలెత్తాయని, ఈ పరిస్థితుల్లో ఒప్పందం ప్రకారం భారత్ తన హక్కులను పూర్తిగా వినియోగించుకోలేకపోతోందని పేర్కొన్నారు.

2016లో ఉరి దాడి (18 మంది సైనికుల మరణం) తర్వాత కూడా ప్రధాని మోదీ “రక్తం, నీరు ఒకేసారి ప్రవహించలేవు” అని హెచ్చరించారు. కానీ ఆ సమయంలో ఒప్పందం కొనసాగింది. ఇప్పుడు మొదటిసారిగా ఈ ఒప్పందాన్ని సస్పెండ్ చేయడం ద్వారా భారత్ తన వైఖరిని కఠినతరం చేసింది.

పాకిస్థాన్‌పై ప్రభావం

సింధు నదీ వ్యవస్థ నీరు పాకిస్థాన్‌కు జీవనాడిగా ఉంది. ఈ నీటిపైనే పాకిస్థాన్‌లోని 80% వ్యవసాయ భూములు ఆధారపడి ఉన్నాయి. ముఖ్యంగా పాకిస్తాన్‌లోని పంజాబ్, సింధ్ ప్రాంతాలకు పూర్తిగా ఈ నదే జీవనాధారం. పాకిస్థాన్ పంజాబ్ ప్రాంతం ఆ దేశంలో 85% ఆహార ఉత్పత్తిని అందిస్తుంది. వ్యవసాయ రంగం ఆ దేశ ఆర్థిక వ్యవస్థలో 25% వాటా కలిగి ఉంది. గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో 70% ప్రజల జీవనోపాధి వ్యవసాయంపైనే ఆధారపడి ఉంది. ఇప్పటికే భూగర్భ జలాల క్షీణతతో సతమతమవుతున్న పాకిస్థాన్, ఈ నీటి సరఫరా ఆగిపోతే తీవ్రమైన నీటి కరవు, పంటల దిగుబడి తగ్గడం, ఆహార కొరత, ఆర్థిక అస్థిరతను ఎదుర్కోవచ్చు.

అయితే ఈ సస్పెన్షన్ వల్ల తక్షణ ప్రభావం ఉండదని నిపుణులు చెబుతున్నారు. భారత్‌కు పశ్చిమ నదుల నీటిని నిలిపివేయడానికి లేదా మళ్లించడానికి అవసరమైన మౌలిక సదుపాయాలు ప్రస్తుతం అంతగా అందుబాటులో లేవు. ఈ నదులపై భారత్‌లో ఉన్న జలవిద్యుత్ ప్రాజెక్టులు (ఉదా. 330 MW కిషన్‌గంగా, 850 MW రాట్లే) రన్-ఆఫ్-ది-రివర్ రకానికి చెందినవి. , ఇవి నీటిని నిల్వ చేయకుండా కేవలం ప్రవాహ శక్తిని ఉపయోగించి విద్యుత్ ఉత్పత్తి చేస్తాయి. పెద్ద రిజర్వాయర్లు నిర్మించడానికి సంవత్సరాలు, బహుశా దశాబ్ద కాలానికి పైగా సమయం పట్టవచ్చు. దీనికి విస్తృతమైన సర్వేలు, నిధులు, పర్యావరణ ప్రభావ అధ్యయనాలు అవసరం.

భారతదేశ మూడు-దశల ప్రణాళిక

ఏప్రిల్ 25న జలశక్తి మంత్రిత్వ శాఖ కార్యదర్శి దేబశ్రీ ముఖర్జీ లేఖలో భారత్‌లో జనాభా పెరుగుదల, ఇంధన డిమాండ్‌లు మారుతున్న నేపథ్యంలో ఇండస్ ట్రీటీని సవరించాలని భారత్ చాలాకాలంగా అభ్యర్థిస్తోందని, కానీ పాకిస్థాన్ దీనిని నిరాకరిస్తోందని పేర్కొన్నారు. ఈ నేపథ్యంలో భారత్ మూడు-దశల ప్రణాళికను రూపొందించింది:

– స్వల్పకాలిక చర్యలు: ప్రస్తుత ఆనకట్టల సామర్థ్యాన్ని పెంచడం, నీటి నిల్వ సామర్థ్యాన్ని మెరుగుపరచడం.

– మధ్యకాలిక చర్యలు: ఇండస్ బేసిన్ నదులపై కొత్త రిజర్వాయర్ల నిర్మాణం.

– దీర్ఘకాలిక చర్యలు: పశ్చిమ నదుల నీటిని పూర్తిగా నియంత్రించే విధంగా మౌలిక సదుపాయాలను అభివృద్ధి చేయడం.

ఈ ప్రణాళికలు అమలైతే భారత్ పాకిస్థాన్‌కు వెళ్లే నీటిని క్రమంగా తగ్గించవచ్చు. ముఖ్యంగా పొడి సీజన్‌లో ఈ ప్రభావం ఎక్కువగా ఉంటుందని నిపుణులు అంటున్నారు.

చట్టపరమైన ఎంపికలు

నిపుణుల అంచనాల ప్రకారం, భారత్‌కు ఇండస్ వాటర్స్ ట్రీటీ నుండి చట్టపరంగా బయటపడే అవకాశం ఉంది. 1969లోని వియన్నా కన్వెన్షన్ ఆన్ ది లా ఆఫ్ ట్రీటీస్ (VCLT) ఆర్టికల్ 60 ప్రకారం ఒప్పందంలోని ఒక పక్షం తీవ్రమైన ఉల్లంఘనకు పాల్పడితే, మరో పక్షం ఆ ఒప్పందాన్ని సస్పెండ్ చేయవచ్చు లేదా ఉపసంహరించుకోవచ్చు. పాకిస్థాన్ ఉగ్రవాదానికి మద్దతు ఇవ్వడం ఒప్పందం ఉల్లంఘనగా భావించవచ్చని నిపుణులు అభిప్రాయపడుతున్నారు. అయితే పాకిస్థాన్ ఈ నిర్ణయాన్ని “వాటర్ వార్‌ఫేర్”గా అభివర్ణించి, చట్టపరమైన చర్యలు తీసుకుంటామని హెచ్చరించింది.

నీటి సరఫరాను పూర్తిగా నిలిపివేయడం సాధ్యమేనా?

ప్రస్తుతం భారత్‌కు పశ్చిమ నదుల నీటిని పూర్తిగా నిలిపివేసే సామర్థ్యం లేదు. ఈ నదులపై పెద్ద రిజర్వాయర్లు లేకపోవడం, నీటిని మళ్లించడానికి అవసరమైన విస్తృత కాలువల వ్యవస్థ లేకపోవడమే ఇందుకు కారణం. నిపుణుల అంచనా ప్రకారం ఇటువంటి మౌలిక సదుపాయాలను నిర్మించడానికి కనీసం రెండు నుంచి పదేళ్ల సమయం పట్టవచ్చు. అంతేకాక ఈ నదులు ఎక్కువగా మే నుంచి సెప్టెంబర్ మధ్యకాలంలో కరిగే మంచు నుండి నీటిని పొందుతాయి. ఈ సమయంలో భారీ ప్రవాహాన్ని నిలిపివేయడం సవాలుతో కూడుకున్న వ్యవహారం.

పాకిస్థాన్ ఇప్పటికే నీటి కరవుతో సతమతమవుతోంది. సింధు నదీ వ్యవస్థ నీరు తగ్గితే, పాకిస్థాన్‌లోని దిగువ ప్రాంతాలు మరింత కష్టాలను ఎదుర్కోనున్నాయి. ఇప్పటికే అధిక నీటి వినియోగం మరియు తగ్గిన నదీ ప్రవాహాలతో ఇబ్బందులు పడుతున్న పాకిస్థాన్‌కు ఈ సస్పెన్షన్ ఒక మానసిక ఒత్తిడి వ్యూహంగా పనిచేస్తుందని నిపుణులు అంటున్నారు.

సింధు నది టిబెట్‌లోని మానసరోవర్ సరస్సు దగ్గర ఉద్భవిస్తుంది. ఇది ప్రస్తుతం చైనా నియంత్రణలో ఉంది. 2016లో ఉరి దాడి తర్వాత భారత్ ఇండస్ ట్రీటీని సమీక్షిస్తామని హెచ్చరించినప్పుడు, చైనా బ్రహ్మపుత్ర నది ఉపనదిని అడ్డుకుంది. పాకిస్థాన్‌కు మద్దతుగా చైనా చేసిన చర్యగా భారత్ పరిగణించింది. చైనా ఇప్పుడు బ్రహ్మపుత్ర నదిపై ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద ఆనకట్టను నిర్మిస్తోంది. ఇది భారత్‌కు నీటి ప్రవాహాన్ని నియంత్రించే అవకాశాన్ని ఇస్తుంది. ఈ నేపథ్యంలో ఇండస్ ట్రీటీ సస్పెన్షన్ అనేది కేవలం భారత్-పాకిస్థాన్ సమస్య కాకుండా ప్రాంతీయ భౌగోళిక రాజకీయాలపై కూడా ప్రభావం చూపవచ్చు.

భారత్ నిర్ణయం పహల్గామ్ ఉగ్రదాడికి ప్రతిస్పందనగా తీసుకున్న ఒక వ్యూహాత్మక చర్య. ఇది పాకిస్థాన్‌పై ఒత్తిడి తెచ్చేందుకు ఉద్దేశించినప్పటికీ, తక్షణ ప్రభావం కంటే దీర్ఘకాలిక పరిణామాలు ఎక్కువగా ఉంటాయి. భారత్ నీటి ప్రవాహాన్ని పూర్తిగా నిలిపివేయడానికి మౌలిక సదుపాయాలను అభివృద్ధి చేయాల్సి ఉంటుంది. ఇది సమయం తీసుకునే ప్రక్రియ. అయితే, ఈ చర్య భారత్-పాకిస్థాన్ సంబంధాల్లో ఒక కీలక మలుపుగా మారనుంది. ఇది ఉగ్రవాదానికి వ్యతిరేకంగా భారతదేశ కఠిన వైఖరిని ప్రతిబింబిస్తుంది. ఈ నిర్ణయం రాబోయే రోజుల్లో అంతర్జాతీయ స్థాయిలో ఎలాంటి పరిణామాలకు దారితీస్తుందో చూడాలి..!

మరిన్ని జాతీయ వార్తల కోసం ఇక్కడ క్లిక్ చేయండి..